Khi con không có chủ định tìm hiểu rõ tâm mình, những ham muốn hay cảm xúc hay suy nghĩ của mình, con chỉ đơn thuần tôn trọng, để nguyên nó như vậy và quan sát, thì con thấy được rất nhiều cái đột ngột xuất hiện. Những phát hiện rất mới. Ví dụ, tại sao khi đắm chìm vào cảm xúc thì cảm xúc tăng, khi cố kiềm nén thì cảm xúc cũng tăng, nhưng khi quan sát được thì cảm xúc lại biến mất...

Con cảm thấy rất hứng khởi với những phát hiện đó, nên con muốn tìm hiểu nó rõ hơn, sâu hơn... Nhưng ngay sau đó, con giống như bị bịt tắt, không quan sát được, không thấy được gì hết... Đến khi con buông xuống, không có ý định gì trong đầu... thì một vài điều lại dần dần hiện ra trở lại... 

Con thấy điều này thật lạ và cũng thật hay.Con thấy giống như là, khi mình không còn cố gắng giải quyết cái gì hết thì tự nhiên giải pháp hiện ra. Con rất mong được thầy chỉ dẫn.

Trả lời
Chúc mừng con đã phát hiện ra hoạt động của tánh biết tự nhiên. Điều này thầy có trình bày trong chương 1, Sống Trong Thực Tại. Khi quan sát một cách tự nhiên vô tâm và giản dị thì tánh biết sẽ phát huy sự sáng tạo của nó, vì vậy nó phát hiện được những sự thật rất mới mẻ. Nhưng khi con cố ý xem xét thì những khái niệm cũ kỹ của "cái ta lý trí" xen vào và làm cho thấy biết bị che mờ và lâm vào tình trạng bế tắc. Tánh biết tự nó vốn tịch nhiên và trong sáng khi không bị khống chế bởi bất kỳ áp lực nào, nhất là áp lực muốn biết và muốn được.

Có hai thái độ thấy biết: Một là thấy biết vô vi, vô ngã, nên không cần dụng công, đó là tri kiến thanh tịnh của tuệ tri, thắng tri và liễu tri. Hai là thấy biết hữu vi, hữu ngã, xuất phát từ sự dụng công của cái ta lý trí, đó là thấy biết qua khái niệm, tư tưởng, kiến thức vay mượn của tưởng tri và thức tri. Cho nên "học đạo quý vô tâm" là vậy. Vô tâm ở đây có nghĩa là tâm rỗng lặng trong sáng tự nhiên, không bị ý đồ của cái ta lý trí quấy rầy. Cố ý thì tạo nghiệp, còn vô tâm là duy tác.

Đó là lý do vì sao toàn bộ giáo pháp của đức Phật đặt trên nền tảng không, vô tướng, vô tác, vô cầu. Khi cố ý thì đã tự phân ra đối tượng - chủ thể (năng - sở), mà đức Phật gọi là tự chẻ đầu làm hai trong bài kệ Pháp Cú 72:

Và cũng thấy ra điều này, một vị thiền sư đã nói:

Con nhận ra điều này là một bước ngoặc quan trọng trong hành trình khám phá sự thật, để thoát khỏi ý đồ của cái ta ảo tưởng, nghĩ rằng có thể đạt được sở tri và sở đắc lý tưởng bằng nỗ lực của mình.

trungtamhotong.org