Thưa Thầy, Khổ đau phiền não cũng là các pháp, những pháp này hình thành do sự kết hợp đủ duyên từ các pháp khác trong đó có tham sân si. Con lấy ví dụ như vừa rồi con đang ngồi thì tâm tham nổi lên, sau đó nhận ra là không có được điều mình mong muốn nên tâm sân lại nổi lên. Theo con thì tâm tham, tâm sân đó cũng là các pháp, con quan sát thì chỉ thấy bất cứ một pháp nào sinh khởi đều do kết hợp đủ duyên từ rất nhiều pháp khác. Con quan sát và chẳng thấy bản ngã, cái Ta ở đâu cả, chỉ thấy nếu có tham, sân thì ngay lập hoặc một thời gian sau đó sẽ có kết quả là một pháp khổ đau khởi lên. Pháp này bắt nguồn từ rất nhiều pháp khác nhau đặc biệt trong đó có thành phần Tham. 

Thưa Thầy, thầy nói có bản ngã tham sân si xen vào thì thấy khổ đau nhưng con để ý thì chẳng thấy có bản ngã nào cả. Con chỉ thấy, có tham thì sẽ phát sinh ra một pháp có khổ nhưng con chẳng thấy ai tham, ai khổ cả. Sự khổ đau nổi lên nhưng con cũng chẳng thấy có cái Ta đang khổ ở đó.

Thêm một ví dụ nữa, Thưa Thầy, hôm vừa rồi con bị cảm, sổ mũi, nhức đầu, con thấy rất rõ đó là pháp này sinh khởi là hiển nhiên do kết hợp của các pháp khác như ăn ngủ không điều độ, thân thể này bị dính mưa,… và vô số pháp khác. Con thấy rõ có sự nhức đầu, có sự sổ mũi, có sự suy tính để làm sao cho chóng khỏi, có những kinh nghiệm được đưa ra để có thể chữa cho bệnh mau khỏi: tất cả đều là các pháp. Con quan sát rất kỹ nhưng cũng chẳng thấy cái ta ở đó, chỉ thấy thân thể này, với tri thức được tích tụ qua nhiều năm (sự kết hợp của các pháp) đang làm điều tốt nhất nó có thể để làm cho thân thể mau khỏi bệnh, và con suy nghiệm tri thức mà đang chứa trong bộ não này hoặc đâu đó luôn dần biến đổi vì nếu chữa kiểu này không xong thì sẽ phải chữa kiểu khác và sẽ có tri thức mới.

Toàn bộ thân thể, và tinh thần này luôn biến đổi. Thưa Thầy con quan sát kỹ những vẫn chẳng thấy cái ta nào, có sự khổ nhưng không phải con khổ, và con lại suy nghiệm. Cái thân và tâm này luôn thay đổi để hướng tới trạng thái hoàn hảo nhất. Thưa Thầy, con còn băn khoăn là thầy nói có cái ta tham, sân, si nhưng sao con quan sát chẳng thấy cái Ta nào vậy Thầy? Mong Thầy chỉ giúp con với.

Trả lời:

Con diễn tả rất đúng. Đó là do sự quan sát nơi con đã thấy tất cả pháp vô ngã. Tất nhiên khi sự quan sát đã vô ngã thì cái Ta ảo tưởng không thể hiện diện nên không thấy nó, nhưng nó đã để lại những dấu vết của nó, đó chính là các pháp tham sân si... mà con thấy được.

Trong Thánh Đế không có bản ngã tham sân si, nên con không thể thấy được tham sân si, nhưng trong Tánh Để sở dĩ con thấy được tham sân si là vì chính tham sân si biểu hiện cho cái ngã, hay nói cách khác cái ta ảo tưởng ẩn mặt ở đàng sau để tạo tác ra tham sân si nên khi con thấy tham sân si tức là thấy bản ngã, chứ nó là ảo tưởng không có thật làm sao con thấy nó đươc.

Sự quan sát nơi con có thể đạt được cái thấy vô ngã, đó là trí tuệ hiệp thế của tánh biết (tâm), lúc đó con thấy được Tánh Đế (sabhàva sacca) tức thực tánh của tham sân si.... Chỉ khi cái thấy vô ngã bước vào lãnh vực trí tuệ siêu thế của tánh biết thì con mới thấy được Thánh Đế (Ariya sacca), lúc đó thực tánh pháp là Niết-bàn chứ không phải là tham sân si như con thấy đâu.

Mặt khác cái thấy ấy vẫn có thể chỉ là cái thấy của lý trí. Lý trí cũng biết hết nhưng biết theo thức tri và tưởng tri nên bản thân nó là ngã thì làm sao thấy ngã được! Cái ngã lý trí có thể thấy pháp nhưng đó không phải là pháp thực tánh mà là pháp khái niệm chế định. Nếu vậy thì phải thận trong chú tâm quan sát hơn nữa...

Viên Minh
Mục Hỏi & Đáp trungtamhotong.org