Trong mục Hỏi Đáp trên trang web Trung Tâm Hộ Tông, thầy Viên Minh có nói về  4 giai đoạn tu tập của mỗi chúng sinh như sau:

"1) Giai đoạn không biết tu nhưng pháp "tôi luyện" cho cuối cùng thân tâm trí cũng được mở mang và bản lĩnh hơn nhưng lại hình thành bản ngã.
2) Giai đoạn bản ngã tu rất mực tích cực miên mật theo nhiều chiều hướng khác nhau và kẹt vào kinh nghiệm sở tri sở đắc cục bộ.
3) Giai đoạn thấy bản ngã cùng với kinh nghiệm sở tri, sở đắc đều vô dụng, chỉ tạo thêm tà kiến, tham ái, thời gian và đau khổ nên bắt đầu từ bỏ cái ta ảo tưởng.
4) Giai đoạn sống tự tại hồn nhiên, tùy duyên thuận pháp, vô ngã, vô vi (không, vô tướng, vô tác, vô cầu). Lúc đó đúng là "giản dị mới uyên thâm".

Triết gia Nietzches, ít ra là trên lý, cũng nhận ra được những giai đoạn tiến hóa này của con người nên ông gọi: giai đoạn 1 và 2 là Lạc Đà - bản ngã chở mang, cố gắng sở hữu càng nhiều kinh nghiệm sở tri sở đắc càng tốt, nhưngđó lại là giai đoạn thấp nhất! Giai đoạn 3 ông gọi là Sư Tử - từ bỏ mọi gánh nặng đã hình thành bản ngã, rống lên tiếng rống con sư tử để an nhiên bước đi trên đôi chân của mình, không lệ thuộc vào bất cứ sở hữu nào. Giai đoạn 4 ông gọi là Trẻ Thơ - sống hồn nhiên trong sáng tương giao với vạn pháp, không cần thiết lập mối quan hệ nào mà Lão Tử gọi là "vô vi nhi vô bất vi" của một người sống hoàn toàn vô ngã vị tha."

Qua đó mình thấy ý nghĩa của sự tái sinh qua các kiếp luân hồi sinh tử chính là học hỏi để tiến hóa. Một sự tiến hóa về chất hẳn hoi, giống như từ chú khỉ tiến hóa thành con người vậy. Giai đoạn 1 mà thầy nói có thể kể chi tiết như sau:

1.1 Chú khỉ biết kiếm ăn, ngủ, sex nhưng làm mọi thứ theo bản năng, chưa xuất hiện tự ý thức về việc mình đang làm.
1.2. Qua quá trình tái sinh được pháp rèn luyện, tâm trí chú khỉ được mở mang nên bắt đầu xuất hiện tự ý thức về mọi việc đang xảy ra, và bắt đầu phần biệt mình đối diện với mọi thứ xung quanh. Chú khỉ đã trở thành người nguyên thủy
1.3 Nhận thức của những người nguyên thủy này tiếp tục được phát triển và mở mang qua nhiều kiếp trải nghiệm, thích nghi với cuộc sống và đấu tranh để sinh tồn. Tự ý thức tiến lên một bước nữa trở thành nhận thức mình là một cá thể tồn tại độc lập, bản ngã được hình thành

Một sự việc đang diễn ra (sắc) và sự tự ý thức về điều này (danh) thật ra là không khác (bất nhị). Nhưng do nhận thức còn thấp nên hiểu lầm ý thức này là của một cá thể độc lập đang quan sát nhưng gì đang diễn ra. Ảo tưởng về bản ngã xuất hiện và tiến trình thập nhị nhân duyên bắt đầu. Gánh nặng trên vai mỗi chúng sinh càng ngày càng lớn, vì thế Triết gia Nietzches mới gọi đây là giai đoạn Lạc Đà.

Rõ ràng đây là một quá trình tiến hóa, chứ không phải thay đổi trạng thái như rất nhiều người hiểu lầm. Khi nói đạt ngộ lại tưởng tượng rằng người đó nhập vào một trạng thái đặc biệt nào đó. Và khi nhập vào đó và không bị bật trở lại thì gọi là giải thoát. Thật là hiểu lầm rất lớn. Trạng thái là pháp hữu vi, vô thường và sinh diệt. Có đó rồi lại mất, mong manh và luân hồi như vậy sao có thể gọi là giác ngộ - giải thoát được.

Mục đích của mỗi kiếp sống chính là tất cả những gì mỗi chúng sinh gặp và trải nghiệm trong kiếp sống đó, hay nói như Thầy chính là bản thân cuộc sống. Nhờ tất cả các trải nghiệm đến với thân và tâm mà nhận thức của mỗi chúng sinh được học hỏi, mở mang và tiến hóa.

Vì vậy những ý đồ tránh khó tìm dễ của bản ngã làm cản trở quá trình tiến hóa này. Nói một cách khoa học thì ảo tưởng về một cái ngã giống như là một phản ứng phụ, một sóng nhiễu loạn trong quá trình tiến hóa.  Nó xuất hiện trong giai đoạn ban đầu, khi quá trình tự điều chỉnh thái độ và hành vi nơi mỗi chúng sinh chưa được hoàn toàn chính xác. Nhưng chính nhờ sự xuất hiện của những sóng nhiễu này giúp nhận thức phát hiện được những sai sót và quá trình điều chỉnh thái độ và hành vi được tự hoàn thiện.

Sự hình thành bản ngã xuất hiện trong quá trình tiến hóa của mỗi chúng sinh là điều tất yếu và bản thân nó không xấu khi mỗi chúng sinh nhận biết nó một cách trọn vẹn. Tất cả những nhiễu loạn mà nó gây ra sẽ giúp quá trình nhận thức - tự điều chỉnh nơi mỗi chúng sinh ngày càng trở nên rõ ràng, nhạy bén và vững vàng hơn.

Mọi người có biết không? ảo tưởng về bản ngã tự nó cũng vô ngã, chính vì vậy mà mình không cần làm gì cả, kể cả ý đồ dẹp bỏ cái ảo tưởng này đi. Chỉ cần nhận diện cho rõ mọi sự đang xảy ra...

Tám với mọi người một chút thôi!

PT - 08/2012