...Có hai thái độ thận trọng chú tâm quan sát:

1. Một là có chủ ý, hoặc cố gắng một cách chủ quan - còn người quan sát và đối tượng được quan sát, chưa được tự nhiên - nên mới sinh ra tình trạng tập trung quá mức hay "chằm chằm" vào đối tượng một cách không cần thiết.

2. Hai là thận trọng chú tâm quan sát lưu xuất hay cảm ứng một cách tự nhiên từ tánh biết trong sáng, không có người quan sát và đối tượng được quan sát. Điều này rất tinh vi khó thấy.

Tinh tấn chánh niệm tỉnh giác biểu hiện dưới nhiều mức độ khác nhau theo trình tự:

1) Thận trọng chú tâm quan sát. Được thực hiện dưới hai mức độ:
a. Có chủ ý trên đối tượng có chọn lựa, là pháp chế định tục đế, nên còn năng sở, cục bộ và hữu vi hữu ngã, như trường hợp con đọc thư hay bài diễn văn.

b. Tùy ứng một cách tự nhiên không chọn lựa trên đối tượng thực tánh chân đế, không có năng sở, mở rộng và vô vi vô ngã, như trường hợp minh sát thực tại thân thọ tâm pháp.

2) Trở về trọn vẹn trong sáng với thực tại: Đó là lúc biết tâm đang phóng dật, thất niệm, tức chỉ biết đối tượng mà không còn biết thực tại thân tâm thì liền tinh tấn trở về chánh niệm tỉnh giác.

3) Sáng suốt định tĩnh trong lành trong mọi động tịnh: Đó là lúc tâm thấy thực tại một cách toàn diện, không để ý tướng chung, không nắm giữ ttướng riêng, nhưng rất trong sáng.

4) Rỗng lặng trong sáng: Đó là lúc tâm rỗng rang, lặng lẽ và trong sáng, không còn bị bất cứ điều gì chi phối, lúc đó tâm không, pháp cũng không

Từ mức độ 1b trở đi thì không còn tình trạng "chằm chằm" trên đối tượng nào nữa. Toàn bộ quá trình tâm sẽ tự điều chỉnh một cách tự nhiên, mình đừng quá quá hữu tâm mà vướng kẹt...

Viên Minh