...Bạch thầy, con có một câu hỏi muốn tham vấn thầy!
Số là con có học về tư tưởng và văn hóa phương Tây. Văn hóa phương Tây rất coi trọng tư duy cá nhân, độc lập tư duy. 

Nhưng khi con học về Đạo Phật thì thấy trong kinh điển và tư tưởng nói về sự vô ngã. Sự độc lập tư duy là nguồn gốc của khoa học hiện đại. Đặc biệt cái tôi cái nhân là nhân tố quyết định trong tư duy của kinh tế học, mỗi con người là Robinson trong cuộc sống.

Hai cái nhìn Đông Tây khác nhau nhưng cuộc sống là một phải không thầy? Chính vì sự mâu thuẫn này mà người Anh truyền đạo cho con luôn nói rằng: "Chú lăng xăng quá!"

Có phải đây đơn giản là góc nhìn Đông Tây - khoa học và tôn giáo - con không nên tìm cách thống nhất làm gì? Nhưng cuộc đời là một phải không thầy? Mong thầy khai mở cho con!

Trả lời:

Mâu thuẫn chỉ là hiện tượng bề ngoài, trong tận cùng của thể tánh thì vẫn không khác. Không phải là tìm cách đồng hoá hai hiện tượng mà là thấy ra hai mặt khác nhau trong một hiện tượng vẫn là bất nhị.

Oxy và Hydro là hai chất khác nhau nhưng hợp lại thì duy nhất chỉ có nước mà thôi. Đông và Tây, khoa học và tôn giáo tuy hai mà một, giống như đồng tiền tuy hai mặt nhưng chỉ một đồng tiền thôi. Tách ra là phiến diện, hợp lại mới là toàn diện.

Tại con chỉ mới nghiên cứu bề ngoài nên thấy vậy chứ bản chất đâu có khác. Hơn nữa tôn giáo Đông phương không hẳn là Đạo Phật. Đạo Phật có cái nhìn toàn diện chứ không phiến diện như tư tưởng Đông Tây, hay khoa học và tôn giáo.

Lý vô ngã rất thâm sâu không như con nghĩ là mâu thuẫn với cái tôi tư tưởng độc lập của phương Tây.

Con hãy nghiên cứu và chiêm nghiệm thật rõ để thấy ra cái thực trước khi kết luận giống hay khác, hoặc ai đúng ai sai. Nếu con có đầu óc khoa học thì nên thực nghiệm, không nên suy luận theo giả thuyết, hay y cứ vào lý giải của thầy.

Có hai cái "tôi": Tôi như là cá thể (individual) gồm những cá tính tất yếu ở mỗi người. Và "tôi" như là cá nhân (personal) do tưởng tượng tạo ra.

Vô ngã là không có cái tôi ảo tưởng tự dựng lên cho mình chứ không phải không có yếu tính của một cá thể độc lập. Nếu tư tưởng xuất phát từ cái tôi ảo tưởng thì chỉ là vọng tưởng. Nhưng nếu tư tưởng xuất phát từ trải nghiệm thực (tri kiến thực nghiệm) của mỗi cá thể thì mới đáng tôn trọng.

Thực ra hầu hết tư tưởng đều không độc lập, nó vay mượn từ những kiến thức hay thông tin bên ngoài (của người khác, của truyền thống, của hệ tư tưởng đã có sẵn) rồi nhào nặn lại mà tưởng là tư tưởng độc lập của mình, nhưng nó chỉ là tư tưởng cũ rích và vá víu mà thôi.

Tư tưởng chân chính mà Đạo Phật gọi là chánh tư duy của mỗi người thì hoàn toàn tôn trọng, nhưng tư duy lầm lạc của cái tôi ảo tưởng thì dù độc lập cũng chỉ là rác rưởi.

Ngay cái tôi cá thể tuy độc lập nhưng cũng không có gì độc đáo bởi vì tính chất của sự thật thì muôn đời đời vẫn vậy. Ví như hai cây xoài tuy độc lập nhưng thực tế tính chất vẫn như nhau.

Vì vạn pháp có tính chất chung nên rốt ráo mà nói thì vẫn không thật có cái tôi đơn lẻ. Vậy thực tế, suy cho cùng, có cái gọi là tư tưởng độc lập không?

Viên Minh
Mục Hỏi & Đáp trungtamhotong.org