Kính thưa Thầy, con xin được hỏi thêm Thầy là con nên làm thế nào thì mới thận trọng chú tâm quan sát ngay lúc các tâm sinh diệt ạ? Con không rõ là do con chưa tu tập đúng cách hay là con chưa thật sự hiểu đúng ý nghĩa của việc thận trọng chú tâm quan sát, nhưng con chỉ thấy rằng con thường không tự kiểm soát được mình.

Cụ thể là lúc bình thường thì không có gì, nhưng mỗi khi con gặp phải một cảm xúc mạnh nào đó thì thường con như bị u mê hẳn đi mất một đoạn thời gian, đến tận lúc cảm xúc ấy tự nó qua đi thì con mới "tỉnh" lại được.

Vậy con xin hỏi là con cần có phương pháp nào, hay là đọc sách nghe pháp thoại nào thì mới có thể thận trọng chú tâm quan sát một cách đúng đắn ạ?

Con xin cảm ơn thầy và chúc thầy luôn mạnh khỏe ạ.

Trả lời:
Tánh biết của tâm tự nó có thể ứng ra để tiếp xử đối tượng hay thích nghi hoàn cảnh:

1) Khi con có nhu cầu làm một việc gì thì tánh biết sẽ tự thận trọng chú tâm quan sát để làm việc đó. Thí dụ con cần rót nước sôi vào bình thuỷ thì tự động thận trọng chú tâm quan sát một cách tự nhiên. Hoặc khi con nghe ai gọi thì tự động thận trọng chú tâm lắng nghe. Đối với mũi, lưỡi, thân cũng vậy khi ngửi, nếm, sở chạm vào vật gì thì tự có thận trọng chú tâm ứng ra. Đó không phải là ý thức của cái ngã lý trí tò mò, suy đoán, phán xét, tìm cầu hay giải quyết điều gì.

2) Đối với ý, khi con cảm xúc, suy nghĩ, tưởng tượng, hồi tưởng v.v... thì ý thức hướng theo nắm bắt những đối tượng của nó mà quên chính mình, lúc đó ý thức chỉ biết đối tượng chứ không biết mình, nghĩa là chính mình thì để chìm trong vô thức. Tuy nhiên, khi đó tánh biết vẫn lặng lẽ biết hết điều đó nên đến lúc thích hợp sẽ nhắc ý thức quay về với thực tại thân tâm để trọn vẹn biết mình trở lại. Đó chính là bản chất tinh tấn (trở về thực tại), chánh niệm (trọn vẹn với thực tại) và tĩnh giác (biết rõ thực tại một cách trong sáng) của tánh biết.

3) Khi ý thức không để ý hay tập trung vào một đối tượng nào, nghĩa là không nắm bắt tướng chung hay tướng riêng của một đối tượng đặc biệt nào cả thì tâm tự trở về với tánh biết sáng suốt, định tĩnh, trong lành và lúc đó thì đối tượng là tất cả pháp, hay nói cách khác là pháp nào đến đi thì cứ đến đi tánh biết đều biết mà vẫn không động. Ý thức của cái ta lý trí thì không thể làm được điều này.

4) Khi tâm buông xả, rỗng lặng trong sáng thì đó chính là tự tánh không, vô tướng, vô tác, vô cầu của tánh biết. Nó thoát khỏi mọi hoạt động ý hành của cái ta lý trí để trở về với tự tánh, đó chính là cái tâm mà Đức Phật gọi là Trong Sáng (Pabhassara Citta), tâm này thì không sinh, không hữu, không tác, không thành (Tiểu Bộ Kinh) nên Ngài cũng gọi là an trú Tánh Không (Kinh Tiểu Không, Đại Không), lúc đó Tâm không, Pháp cũng không. Hoàng Đế Nội Kinh cũng gọi đó là tâm "điềm đạm hư vô". Vậy con cứ tuỳ nghi tuỳ duyên tuỳ pháp để việc đến thì tâm ứng ra tiếp xử, việc đi thì tâm trở về không, hay "Tuỳ cảm nhi ứng tuỳ ngộ nhi an" là được, đừng cố gắng loay hoay giải quyết theo ý thức của cái ngã lý trí mà chỉ làm cho vọng niệm càng tăng.

Viên Minh
Mục Hỏi & Đáp trungtamhotong.org